«مجلة الأحکام العدلیة» یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین متون حقوقی در تاریخ جهان اسلام است که در اواخر قرن نوزدهم میلادی در امپراتوری عثمانی تدوین شد. این مجموعه به‌عنوان نخستین قانون مدنی مدون در جهان اسلام شناخته می‌شود و تأثیر عمیقی بر سیستم‌های حقوقی کشورهای اسلامی و حتی فراتر از آن داشته است.
پیشینه تاریخی:
در نیمه دوم قرن نوزدهم، امپراتوری عثمانی با چالش‌های متعددی در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مواجه بود. برای مقابله با این چالش‌ها و به‌منظور نوسازی و اصلاح ساختارهای دولتی، سلسله اصلاحاتی معروف به «تنظیمات» آغاز شد. یکی از مهم‌ترین اهداف این اصلاحات، ایجاد یک سیستم حقوقی منسجم و هماهنگ بود که بتواند نیازهای جامعه را در مواجهه با تحولات زمانه برآورده کند.
در این راستا، دولت عثمانی تصمیم به تدوین یک قانون مدنی گرفت که بر اساس فقه اسلامی، به‌ویژه مذهب حنفی، استوار باشد. برای این منظور، کمیسیونی از علمای برجسته و حقوق‌دانان در سال ۱۸۶۹ میلادی (۱۲۸۶ هجری قمری) تشکیل شد تا مجموعه‌ای از قوانین مدنی را تدوین کنند که بعدها به «مجلة الأحکام العدلیة» معروف شد.
ساختار و محتوای مجله:
«مجلة الأحکام العدلیة» شامل ۱۶ کتاب است که هر کدام به موضوعات خاصی در حوزه حقوق مدنی می‌پردازند. این کتاب‌ها عبارت‌اند از:
کتاب اول: در باره بیوع،
کتاب دوم: در باره اجاره،
کتاب سوم: در بیان کفالت،
کتاب چهارم: در بیان حواله،
کتاب پنجم: در بیان رهن،
کتاب ششم: در مورد امانت،
کتاب هفتم: در بیان هبه،
کتاب هشتم: در بیان غصب و اتلاف مال،
کتاب نهم: در بیان حجر و اکراه و شفعه،
کتاب دهم: د رمورد شرکت ها،
کتاب یازدهم: در مورد وکالت،
کتاب دوازدهم: در بیان صلح و ابراء ،
کتاب سیزدهم: در بیان اقرار،
کتاب چهاردهم: در مسایل مربوط به دعوی،
کتاب پانزدهم: در بیان حجت و سوگند،
کتاب شانزدهم: در بیان احکام قضاء،
که این ساختار منظم و جامع، «مجلة الأحکام العدلیة» را به یک منبع مرجع در حوزه حقوق مدنی تبدیل کرده است که دسترسی به احکام فقهی را برای قضات، وکلا و دانشجویان حقوق تسهیل می‌کند.
ویژگی‌های برجسته:
تقنین فقه حنفی: یکی از ویژگی‌های برجسته «مجلة الأحکام العدلیة» این است که احکام فقه حنفی را به‌صورت مواد قانونی مدون کرده است. این امر باعث شد تا استفاده از این احکام در محاکم قضایی آسان‌تر شود و از تفسیرهای متفاوت جلوگیری گردد.
زبان ساده و قابل‌فهم: متن مجله با زبانی ساده و روان نگاشته شده است تا برای عموم مردم و همچنین قضات و وکلا قابل‌فهم باشد. این ویژگی به پذیرش گسترده آن در جوامع مختلف کمک کرده است.
انعطاف‌پذیری: با وجود استناد به فقه حنفی، «مجلة الأحکام العدلیة» دارای انعطاف‌پذیری است.